Współpraca UPWr i Zamku Książ: historia i nowoczesne narzędzia do zarządzania ogrodami

Projekt ogrodów Zamku Książ w latach 70. XIX wieku wykonał Eduard Neide, dyrektor królewskich ogrodów Tiergarten w Berlinie – to najnowsze ustalenia naukowców UPWr, którzy od kilku lat badają historię tego miejsca. W ramach współpracy powstała również przestrzenna baza danych 2D i 3D do zintegrowanego zarządzania ogrodami. 

Dzięki współpracy Zamku Książ w Wałbrzychu i Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu na światło dzienne wychodzą kolejne informacje dotyczące historii założenia ogrodowo-parkowego w Książu. – Ustaliliśmy, że projekt ogrodów w Książu w latach 70. XIX wieku wykonał Eduard Neide, dyrektor królewskich ogrodów Tiergarten w Berlinie. Jest on znany nie tylko dzięki projektom zrealizowanym dla berlińskiego parku w Tiergarten, ale także jako projektant ogrodów w Albrechtsberg w Dreźnie oraz miejskich terenów w Hamburgu – wyjaśnia dr Justyna Jaworek-Jakubska z Katedry Architektury Krajobrazu UPWr.

Książ modelowym parkiem 

Nowa aranżacja ogrodów tarasowych w Książu powstała na zlecenie księcia Hansa Heinricha XI von Hochberg-Pless, który zainicjował szeroko zakrojoną przebudowę zamku i ogrodów wraz z otoczeniem. – Końcowy efekt przekształceń znamy tylko dzięki licznym fotografiom z przełomu XIX i XX wieku, ponieważ obecnie niewiele zachowało się z ogrodów zaprojektowanych przez berlińskiego projektanta – dodaje naukowczyni UPWr. Tłumaczy, że w latach 1909-1923 tarasy zostały całkowicie przekształcone w ramach wielkiej rozbudowy zespołu zamkowego.

Do dzisiaj zachowały się dwa wyjątkowo cenne elementy z dawnej kompozycji ogrodowo-parkowej autorstwa Eduarda Neide. Na Tarasie Kasztanowcowym zobaczymy charakterystyczny szpaler drzew. Tworzą go kasztanowce, które zdaniem dr Roberta Sobolewskiego z Katedry Architektury Krajobrazu UPWr – są najstarszymi drzewami na tarasach ogrodowych.  Drugi element to parkowa promenada nazywana kiedyś „Kunsstrasse”, łącząca Przedzamcze z Bramą Lubiechowską. Promenada uchodziła za „majstersztyk ogrodnictwa krajobrazowego”. Malowniczo wkomponowana w zbocza doliny Pełcznicy ukazywała zmienne widoki na Zamek Książ i dolinę. To znana turystom, wijąca się wśród różaneczników, droga do punktu widokowego nazywanego Grobem Olbrzyma.

Współpraca naukowców UPWr z Zamkiem Książ rozpoczęła się w 2018 roku z inicjatywy Anny Żabskiej, prezeski Zamku Książ w Wałbrzychu oraz prof. Anny Chełmońskiej – Soyta, prorektor ds. umiędzynarodowienia.

– W tym czasie powstały dwie strategie dotyczące kierunków rewaloryzacji tarasów ogrodowych oraz założenia parkowego w Książu. Rozpoczynając współpracę zależało nam przede wszystkim na wypracowaniu nowego, bardziej zintegrowanego podejścia do zarządzania zabytkowym ogrodem w Książu – wyjaśnia dr Justyna Jaworek-Jakubska, koordynatorka projektu. 

Projekt zrealizowano w ramach dwóch modułów. Pierwszy z nich obejmował badania historyczne i konserwatorskie, których głównym celem była ocena stanu zachowania oraz wskazanie możliwych kierunków ochrony i rewaloryzacji założenia ogrodowo-parkowego.

Drugi moduł obejmował przygotowanie inwentaryzacji danych przestrzennych metodą fotogrametryczną i naziemnego skaningu laserowego, a także przygotowanie przestrzennej bazy danych 2D i 3D dla tarasów ogrodowych przy zamku. 

– W efekcie powstało nowoczesne narzędzie dla pracowników Zamku Książu do zintegrowanego zarządzania ogrodami – zauważa dr Przemysław Tymków, kierownik zadania i zespołu specjalistów z Instytut Geodezji i Geoinformatyki oraz Centrum Zasobów i Wsparcia Dydaktyki UPWr.

Od projektu do wdrożenia 

Wypracowana wspólnie przez UPWr i Zamek Książ strategia została uwzględniona w bieżących pracach ogrodowych oraz włączona w kolejne projekty rewaloryzacji. Chociaż wszystkie działania są jeszcze w fazie realizacji to już teraz można zauważyć pierwsze wdrożenia.  W ciągu ostatniego roku odwiedzający zauważyli zmiany na Tarasie Daisy  – stopniowo jest przywracany historyczny wygląd tarasu. Dekoracyjne rabaty zastąpiono gładkimi powierzchniami trawników, a pod koniec zeszłego roku posadzono dwa tulipanowce w ich historycznych lokalizacjach.

W najbliższym czasie planowana jest kompleksowa rewitalizacja stawu parkowego oraz długo oczekiwana rewaloryzacja Tarasu Wejściowego, możliwa dzięki unikatowym fotografiom z lat 30. XX wieku udostępnionym przez Mateusza Mykytyszyna, prezesa Fundacji Księżnej Daisy von Pless.

Nie tylko projekty, ale także bieżące działania są przedmiotem współpracy UPWr i Zamku Książ. Wypracowano nowe podejście do pielęgnacji parku. Od kilku lat można zauważyć w runie parkowym i na trawnikach coraz większy udział roślin kwitnących. To efekt świadomego strefowania parku – przywracania łąk parkowych oraz regeneracji runa parkowego.