Onko-SPARK: W poszukiwaniu nowych leków przeciwnowotworowych

Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu rozwija innowacyjne terapie przeciwnowotworowe, które mogą zrewolucjonizować leczenie nowotworów. Dzięki projektowi Onko-SPARK, dofinansowanemu ze środków Krajowego Planu Odbudowy w wysokości ponad 6 mln zł, powstają nowe, skuteczniejsze i bezpieczniejsze metody walki z chorobami nowotworowymi.

Nowotwory wciąż należą do największych wyzwań współczesnej medycyny. Standardem leczenia pozostają chirurgia, chemioterapia i radioterapia. Choć ratują życie, często wiążą się z poważnymi skutkami ubocznymi, co wpływa na jakość życia pacjentów. Naukowcy z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, pod kierownictwem prof. dr hab. inż. Julity Kulbackiej z Katedry i Zakładu Biologii Molekularnej i Komórkowej UMW oraz drugiego współkierownika merytorycznego dr hab. Piotra Świątka, prof. UMW z Katedry i Zakładu Chemii Leków UMW, pracują nad przełomowym rozwiązaniem, które może to zmienić.

Projekt Onko-SPARK skupia się na opracowaniu nowych związków chemicznych – pochodnych dimetylopirydyno-3-karboksyamidu – jako potencjalnych leków przeciwnowotworowych. Wcześniejsze badania zespołu Katedry i Zakładu Biologii Molekularnej i Komórkowej UMW potwierdzają silne działanie przeciwnowotworowe tych związków. Pokazują, że mogą one selektywnie niszczyć komórki nowotworowe, hamować ich rozwój i utrudniać tworzenie przerzutów. A gdyby dostarczyć je bezpośrednio do komórek rakowych? Taka celowana terapia może zminimalizować toksyczny wpływ na zdrowe tkanki.

– Taką możliwość zapewnia elektroporacja, czyli metoda tymczasowego „otwierania” błon komórkowych za pomocą impulsów elektrycznych – wyjaśnia prof. Julita Kulbacka, kierownik projektu.– Ułatwia to skuteczne przenikanie leków do wnętrza komórek rakowych i zwiększa ich działanie terapeutyczne. Nasza hipoteza badawcza zakłada, że kombinacja nowych związków chemicznych i elektroporacji wzmocni ich potencjał przeciwnowotworowy. Naszym celem jest stworzenie terapii, która będzie nie tylko skuteczna, ale też bardziej przyjazna dla pacjenta. W rezultacie chcemy ograniczyć toksyczność leczenia i poprawić jakość życia chorych.

Zespół prof. Julity Kulbackiej ma wieloletnie doświadczenie w badaniach nad elektroporacją, które zaowocowało licznymi publikacjami naukowymi. Projekt opiera się na nowych związkach z grupy pochodnych 4,6-dimetylo-N-(2-hydrazynylo-2-oksoetylo)-2-sulfanylopirydyno-3-karboksyamidu. Związki obejmujące m.in. hydrazydy i pochodne triazolowe oraz oksadiazolowe, zostały opracowane przez prof. Piotra Świątka i jego zespół, który aktywnie będzie zaangażowany w realizację projektu.

Projekt Onko-SPARK zakłada również wykorzystanie zaawansowanych modeli badawczych, takich jak hodowle komórkowe w układach 2D i 3D (tzw. sferoidy), które lepiej odwzorowują warunki panujące w organizmie człowieka. Dzięki temu możliwa jest dokładniejsza ocena skuteczności i bezpieczeństwa nowych terapii. W realizację tych badań będzie zaangażowany zespół prof. Kulbackiej z Katedry Biologii Molekularnej i Komórkowej oraz zespół dr hab. Ewy Barg, prof. UMW z Zakładu Podstaw Nauk Medycznych.

Ważnym elementem projektu jest również analiza farmakokinetyczna, obejmująca wchłanianie, metabolizm i wydalanie związków. To kluczowe dla określenia, jak badane substancje zachowują się
w organizmie i jak można je wykorzystać w leczeniu nowotworów. W tym zakresie nieocenione będą badania dr hab. Żanety Czyżnikowskiej i jej zespołu z Katedry i Zakładu Podstaw Nauk Chemicznych. Ponadto do badań intensywnie będzie włączony zespół z Centrum Omicznego.

Zespół naukowców nawiązuje do bogatych tradycji badawczych Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Już od lat 70. XX wieku uczelnia odgrywała istotną rolę
w rozwoju polskiej farmacji i chemii medycznej, a projekt Onko-SPARK kontynuuje te dokonania, wprowadzając badania na zupełnie nowy poziom.

Wyniki prac badawczych mają szansę nie tylko przyczynić się do rozwoju bardziej skutecznych terapii nowotworowych, ale także zmniejszyć liczbę działań niepożądanych typowych dla tradycyjnej chemioterapii. Nowe terapie mogą znacząco poprawić komfort życia pacjentów onkologicznych, którzy obecnie zmagają się z wyniszczającymi skutkami leczenia.

– Wierzymy, że nasze badania otworzą drzwi do zupełnie nowych, skutecznych i bezpiecznych metod walki z nowotworami. Projekt Onko-SPARK z pewnością dostarczy wyników w zakresie nowych leków  działaniu przeciwnowotworowym i immunomodulującym oraz metodach ich celowanego dostarczania.Opracowanie nowych związków chemicznych, charakteryzujących się wysoką selektywnością wobec komórek nowotworowych i niską toksycznością dla zdrowych tkanek, może prowadzić do zmniejszenia liczby i nasilenia działań niepożądanych związanych z tradycyjną chemioterapią. Ich redukcja jest kluczowa dla poprawy jakości życia pacjentów onkologicznych, którzy często cierpią z powodu skutków ubocznych terapii – podsumowuje prof. Kulbacka.

Badaczka dodaje, że zespół ma niewiele czasu na badania w ramach projektu – muszą się one zakończyć  do końca marca 2026 r. Jest jednak pełna optymizmu:

– Na pewno zdążymy, niektóre etapy projektu są już za nami, nasze metody badawcze są dopracowane, poza tym realizacja zadań jest powierzona specjalistom – dodaje.