Największy browar przedwojennego Dzierżoniowa

piątek, 1.9.2023 10:38 5003 8

Jedną z najstarszych dziedzin dzierżoniowskiego przetwórstwa spożywczego było browarnictwo. Jedyne prawo prowadzenia browarów w mieście mieli mieszczanie. Każdy z nich mógł na własny użytek warzyć piwo w domu. W II poł. XVI w. funkcjonowało 144 domów mieszczańskich, które posiadały prawo waru. Niektórzy dodatkowo mogli prowadzić wyszynk własnego piwa na własnej parceli. Zmieniło się to wraz z reformami von Steina i Hardenberga: zniesiono poddaństwo chłopów (1807) i rozpoczęto proces uwłaszczenia (1811), ograniczono przywileje stanowe, wprowadzono prawną emancypację Żydów (1812). Zniesiono przymus cechowy, wprowadzono wolność przemysłową, unowocześniono ustrój miasta. Od tego momentu warzeniem piwa mogli zająć się nie tylko mieszczanie.

Nastąpił rozwój wielu małych browarów. Rosnący popyt na piwo wśród rzemieślników i robotników, wymagało zwiększenia produkcji, co zmuszało małe browary do rozbudowy oraz do inwestycji w wyposażenie techniczne istniejących już zakładów. Wraz z rozwojem techniki unowocześniano produkcję piwa. Jednak nie od razu wszystkie małe browary decydowały się na wprowadzanie nowinek technicznych. Ich wprowadzanie związane było z dużym nakładem finansowym, ale wymagało także większych pomieszczeń browaru. Brak przestrzeni architektonicznej w mieście nie pozwalał na rozbudowanie browarów w Dzierżoniowie. Te nowe powstawały poza miastem, poza murami miejskimi Dzierżoniowa. O funkcjonowaniu browarów decydowały także procesy technologiczne i zmniejszenie siły roboczej. Lokalne browary dzierżoniowskie zatrudniały przeważnie od 2-4 ludzi i często byli to członkowie rodziny właściciela.

Z początkiem XX w. powstawały inwestycje w postaci uruchomienia nowych, dużych browarów. Takim przykładem jest dzierżoniowski browar przy ówczesnej Peterswaldauerstraße 4 (ul. Jana Kilińskiego 25). Zmieniały się nazwy browarów i ich właściciele: "Reichenbacher Brauhaus Friedrich & Co. GmbH" (Dzierżoniów-Brauerei Friedrich & Co. GmbH), 1905-1913 "Reichenbacher Brauhaus Sonntag & Bongoll" (Dzierżoniów Sonntag & Bongoll) właścicielami browaru byli Ferdinand Sonntag i Josef Bongoll, 1913-1914 "Reichenbacher Brauhaus Tesche & Palaske" (Dzierżoniów Tesche & Palaske), 1914-1917 "Reichenbacher Brauhaus Tesche, Palaske & Detmers", 1917-1920 "Reichenbacher Brauhaus Bertold Tesche" Bertold Tesche. Browar został wybudowany w 1900 r. i wyposażony we wszystkie możliwe nowe zdobycze techniki nowych czasów. Kolejnym etapem rozwoju tego browaru było wybudowanie w 1907 r. fabryki do prasowania drożdży, słodowni i gorzelni. Prasowane drożdże znalazły uznanie na rynku dzięki swojej jakości, przez co zakład miał stały ich zbyt. Jak zapewniała reklama z 1908 r., piwo z dzierżoniowskiego browaru odznaczało się doskonałą jakością i cieszyło się wśród mieszkańców Dzierżoniowa i okolicy powszechną popularnością.

W tym czasie był to największy i najnowocześniejszy browar rejonu sowiogórskiego. Po I wojnie światowej nastąpił kryzys gospodarczy. Szczególnie w latach 20. XX w. ujawniła się ekspansja dużych nowoczesnych browarów rejonu śląskiego i także spoza Niemiec. Po utracie poznańskiego i części Górnego Śląska zmieniły się także dotychczasowe przepływy wymiany handlowej i kapitałowej. Jedną z przyczyn niekonkurencyjności śląskiego browarnictwa było także niedoinwestowanie śląskiej gospodarki, a tym samym browarnictwa. Śląsk i rejon Gór Sowich został na uboczu rozwoju gospodarczego Niemiec. Więcej informacji na temat tego browaru znajdziecie Państwo na kanale YouTube Wędrówki ulicami Bielawy. Zapraszamy do oglądania i subskrybowania. Zdj. 1. Browar „Sonntag & Bongoll” na ówczesnej Peterswaldauerstraße 4 (ul. Jana Kilińskiego 25), ok. 1908 r. Zdj. 2. Dawny browar „Sonntag & Bongoll” na ówczesnej Peterswaldauerstraße 4 (ul. Jana Kilińskiego 25), 2021 r. Zdj. 3. Willa piwowarów „Sonntag & Bongoll” na ówczesnej Peterswaldauerstraße 4 (ul. Jana Kilińskiego 25a), 2021 r. Zdj. 4. Plan sytuacyjny browaru „Sonntag & Bongoll”.